OHAL ilanı ile çıkarılan
KHK’ler ile yapılan düzenlemelerde Barış için Akademisyenlere yönelik hukuki
işlemlerin başında ev ve üniversitelerdeki odalarında yapılan “Arama ” ve “ Elkoyma “ en ağır
psikolojik baskıyı yaratan işlemlerin başında yer almıştır. Bu nedenle Arama ve
Elkoyma prosedürünün hukuki mevzuatta düzenleme şekli
hakkında bilgilere aşağıda kısaca yer verilmektedir.
II. ARAMA
KİMLERE YÖNELİK YAPILABİLİR? ARAMA NERELERDE YAPILABİLİR?
III. ARAMA NE
ZAMAN YAPILABİLİR?
IV. ARAMA
KARARI VEYA EMRİNDE NELER OLMALIDIR?
V. ARAMADA
KİMLER HAZIR BULUNABİLİR?
VI. ARAMA
SIRASINDA VE SONRASINDA HANGİ İŞLEMLER YAPILMAKTADIR? TUTANAKLARA İTİRAZ
EDEBİLİR Mİ?
Arama, mevzuatta amacına
göre “adli arama” ve “önleme araması” olmak üzere iki ayrı düzenlemeyle tabi
tutulmuştur.
Bir suç işlenmesini, bir
tehlikeyi önlemek amacıyla yapılıyorsa “önleme araması”, suç isnat edilen bir kişiyi bulmak –yakalamak
için ya da bir delili elde etmek amacıyla yapılıyorsa “ adli arama
“sayılmaktadır.
Adli arama, el koyma ile
birlikte 5271 sayılı CMK’ nın 116-134 ve Adlî ve
Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin 5-17. maddelerinde
düzenlenmiştir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.
Bir suç isnat edilen kişinin yakalanabileceği veya
suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa; O kişinin üstü, eşyası, konutu,
işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir.
Ayrıca aranılan kişinin veya suç delillerinin
belirtilenen yerde olduğuna dair emarelerin olması halinde diğer kişilerin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer
yerler de aranabilir.
(Ana-babanın, akrabaların evleri, eşinin iş yeri,
arabası ve iş arkadaşının evi, otel odası vb.) Belgenin başına gitmek için tıklayınız.
Arama kararı kural olarak
işin gereğine uygun düşen her saatte yapılabilir.
Ancak konutta, iş yerinde
veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapılamaz.
Gece
vakti, güneşin batmasından bir saat sonra başlayıp güneşin doğmasına bir saat
kalıncaya kadar devam eden vakittir.
Arama İzni-Kararı Vermeye Yetkili Makamlar hangileridir?
Arama
mutlaka yazılı bir karara veya emre
dayanmak zorundadır. Bir aramaya maruz kalmanız halinde mutlaka arama iznini isteyin ve içeriğini dikkatlice inceleyin.
Sonradan
yazıya çevrilmiş olsa bile sözlü emir ile arama yapılması mümkün olmayıp yazılılık şartı Anayasa’nın 20, 21 ve
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 116. Maddelerinin amir hükmü gereğidir. Başka deyişle bu kural, yakalama emrine
ilişkin istisna dışında mutlak bir kuraldır.
Arama,
Hâkim kararı ile yapılabilir.
Gecikmesinde
sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle de arama
yapılabilir.
Kolluk amirinin yazılı emri, konut,
işyeri ve kamuya açık olmayan kapalı alanları (çiftlik, depo vb.) kapsamaz.
Ancak stadyum, Alışveriş merkezi, konser-gösteri alanı, spor salonu, havaalanı
vb. kamuya açık kapalı alanlarda kolluk amirinin yazılı emir yetkisi vardır.
Kural
olarak arama kararı olmaksızın bir arama yapılamaz ancak istisna olarak hakkında bir yakalama kararı verilmiş olan
kişiye ait olduğu biliniyorsa arama
kararı gerekmeksizin evi ve işyeri aranabilir. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
Arama
kararında veya arama emrinde şunlara yer verilmelidir (m.119/1);
a)
Aramanın nedenini oluşturan fiil,
b)
Aranacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi veya aranacak
eşya söz konusu ise bu eşyanın ne olduğu,
c)
Arama kararının veya arama emrinin geçerli
olacağı süre açıkça yazılı olmalıdır.
d)
Arama yapıldığında arama tutanağında işlemi yapanların isimleri de yazılmalıdır.
Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
Hâkim tarafından verilen arama kararının
yerine getirilmesi konut, işyeri ve kamuya açık olmayan kapalı yerlerde
gerçekleştiriliyorsa Cumhuriyet savcısının aramada hazır bulunması gerekir,
hazır değilse o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan
2 kişi bulundurulur.
Yargıtay, yeni
içtihatlarında, Anayasa Mahkemesi‟ nin kararı
doğrultusunda arama tanığı bulundurulmadan yapılan aramaları hukuka aykırı
kabul etmektedir.
Bunun dışında,
aranacak yerin veya eşyanın sahibi de aramada hazır
bulunabilir, kendisi bulunamazsa temsilcisinin, akrabalarından birinin,
kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişinin veya komşusunun arama sırasında
hazır bulundurulması mecburidir.
Aramada kişinin avukatının hazır
bulunmasına engel olunamaz. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
Aramanın yapıldığı her
yerde ilgilinin hazır bulunma, aramanın kendisi ve vekili gözetiminde
yapılmasını isteme hakkı vardır.
Bu husus savunma hakkının
bir parçası olup aynı anda birden fazla yerde (evin-işyerinin farklı
kısımlarında, araç içinde vb) arama yapan kolluğun bu
hakkın kısıtlanması sonucunu doğuracak şekilde hareket etmemesi gerekir.
Yine arama faaliyetinin
tamamı, işlem tanığı olarak mahalde bulunan kişilerin huzurunda yapılmalı;
arama sırasında el koyulan ne varsa, bulunduğu yere, bulunma yöntemine ve
muhafaza altına alınışına tanıklık etmelidir.
Arama sonrasında, yapılan
arama ve sonuçları ile ilgili bilgi ve tespitleri içeren bir tutanak
hazırlanır, el konulan eşya listelenir, arama ilgilisi veya temsilcisinin
beyanları tutanağa kaydedilir.
Aramanın usulsüz, yanlış, eksik veya amacına aykırı
şekilde yapıldığı düşünülmekte ise, arama tutanağı imzalanmamalı ve itiraza
konu hususlar tutanağa şerh olarak kaydedilmelidir. Belgenin
başına gitmek için tıklayınız.
Arama sonucunda bazı
eşyaya elkoyma söz konusu olduğunda, hâkim kararı
veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet
savcısına ulaşılamadığı hâllerde ise kolluk âmirinin yazılı emri ile elkoyma işlemi gerçekleştirilebilir.
ARAMADA EL KOYULAN BELGE VE KÂĞITLAR HAKKINDA YAPILAN İŞLEMLER
NELERDİR?
Arama sırasında elkoyulan
belge veya kâğıtlarını inceleme yetkisi, Cumhuriyet savcısı ve hâkime aittir.
Bu nedenle kolluk, arama
sırasında el koyduğu belge veya kâğıtlara, arama kararı kapsamında olup
olmadığını tespit amacıyla, incelemeksizin bakabilir, ilgili olabileceğinden
şüphelendiği belge ve kâğıtları ambalajlayarak mühürler.
Belge ve kâğıtların ambalaj ve mührünün yanına
belgelerin sahibi veya temsilcisi/avukatı kendi mührünü de koyabilir veya
imzasını atabilir. İleride mührün kaldırılmasına ve kâğıtların incelenmesine
karar verildiğinde bu işlemin yapılmasında hazır bulunmak üzere, imzası olanlar
çağrılır.
İnceleme sonucu soruşturma veya kovuşturma konusu
suça ilişkin olmadığı anlaşılan belge veya kâğıtlar iade edilir.
BİLGİSAYARLARDA, BİLGİSAYAR
PROGRAMLARINDA VE KÜTÜKLERİNDE ARAMA, KOPYALAMA VE ELKOYMA İŞLEMLERİ NASIL
YAPILIR? HAKLARIMIZ NELERDİR?
·
Bir suç nedeniyle yapılan soruşturmada, başka surette delil elde etme imkânının
bulunmaması hâlinde, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine suç isnat edilen kişinin kullandığı
bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama
yapılmasına, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, bu kayıtların
çözülerek metin hâline getirilmesine hâkim tarafından karar verilir.
Bilişim sistemlerinde
arama ve el koyulmasına ilişkin kararlarda, ana kural kopyalama yapılması,
istisna ise el koymanın uygulanmasıdır.
·
Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin
çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlendiği düşünülen bilgilere
ulaşılamaması hâlinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi
için, bu araç ve gereçlere el konulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve
gerekli kopyaların alınması hâlinde, elkonulan
cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.
·
Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma
işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır. Bu işlem,
bilgisayar ağları ve diğer uzak bilgisayar kütükleri ile çıkarılabilir
donanımları hakkında da uygulanır.
Alınan yedekten elektronik ortamda bir kopya
çıkarılarak İSTEMİ HALİNDE ilgilisine veya vekiline verilir ve bu husus
tutanağa geçirilerek imza altına alınır. Bu kopyayı almanızda fayda vardır.
·
Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın
da sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir.
Kopyası alınan verilerin mahiyeti hakkında tutanak
tanzim edilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır. Bu tutanağın bir
sureti de ilgiliye verilir.
Kanunun amir hükümlerine
aykırı davranıldığının tespiti halinde örneğin bilişim sistemlerine el koyma
uygulanmasını gerektirmeyecek hallerde, adli kolluk tarafından el koyma kararı
uygulanması durumunda veya Bilgisayar verilerinin kopyalarının verilmemesi,
tutanak tutulmaması halinde elde edilen bilgiler usulüne uygun elde edilmiş delil
olarak kabul edilemez, hukuka aykırı delil statüsünde olması gerekir. Belgenin başına gitmek için tıklayınız.